(de/het) Pastorale

Een woord dat ik vooral ken als benodigde eigenschap van een geestelijke gezagsdrager: is hij pastoraal? En dan denk ik vooral aan gesprekken, pastorale gesprekken. Dialogen in een veilige setting, waarbij het hart opengelegd mag worden. Waar warmte gevoeld wordt, waar eerlijkheid een pilaar is, waar wijze woorden klinken en waar nooit gekwetst zal worden. Maar misschien nog wel het belangrijkst: stilte en een luisterend oor. Een luisterend hart.

Ik noemde het laatst op de academie. Een docent die zichzelf, wat gekscherend, ‘soms net een prediker voelde’. We gingen door op de metafoor en het voeren van gesprekken werd genoemd. Pastorále gesprekken, zei ik. Maar wat bedoelde ik? Misschien dacht ik aan mijn eigen gesprekken met een klasgenoot naar aanleiding van zijn beeldend werk, waarbij hij zich laat inspireren door Bijbelse verhalen. Ik weet het niet precies. Soms kun je je ineens afvragen of het wel het juiste woord op de juiste plek was.

[Edit: Het is me weer gaan dagen. Het was tijdens hetzelfde gesprek waarin ik leerde wat je in Impressie 15 kon lezen: Een kok staat ferm achter zijn gerecht zodra het de keuken uit is. De grootste kunstenaars zijn achter de schermen vaak de grootste twijfelaars, maar als het werk in de openbaarheid komt, staan ze er pal achter. ‘Zoals een dominee op de kansel soms stellige uitspraken kan doen,’ zei dezelfde klasgenoot als hierboven, ‘maar als je er later een gesprek over hebt, is er toch meer ruimte voor nuance.’ ‘Dan is hij pastoraal,’ zei ik.]

Pastorale. In de voorbereiding van #MessiahTotKerst leerde ik dat een pastorale symfonie een instrumentaal stuk is dat te maken heeft met herders of in ieder geval een landelijke situatie. In het geval van het oratorium Messiah kondigt nummer 13, de pastorale symfonie, de vertelling van de herders aan.

Heb jij een mooie aanvulling? Stuur gerust!

Het woord kwam vorige week weer voorbij. Mijn vader leent een boek met de titel Pastorale, het ligt op de tafel. Voorin lees ik als motto een woordenboekdefinitie.

Dus pastoraal is een woord dat in de kunsten gebruikt wordt om een plattelandssfeer te duiden, of om het landleven te verheerlijken, te romanticeren. Met pastorale als zelfstandig naamwoord wordt doorgaans een herderslied bedoeld, maar het kan ook de betekenis van dorpsvertelling hebben. Het stamt van het Latijnse pastor, wat herder betekent; op zijn beurt afgeleid van pascere, wat voeden betekent.

Een herder met schapen. In de Bijbel wordt het beeld heel vaak gebruikt. God zorgt voor Zijn kinderen als een herder voor zijn kudde; Hij zoekt de afgedwaalden op, Hij beschermt ze, Hij leidt ze naar de grazige weiden. Dat geestelijke leiders van de kerk soms onderherders genoemd worden, komt niet uit de lucht vallen. Petrus roept de ouderlingen van de gemeente op om de kudde van God te hoeden, als mensen die voorbeelden voor de kudde geworden zijn (1 Petrus 5 vers 1-4 en ook tot en met 9). Best jammer dat wij in de protestantse traditie geestelijke leiders van de kerk dominee zijn gaan noemen, wat gewoon heer betekent. Dan heeft pastor of pastoor toch een diepere betekenis.

Pastoraal, herderlijk. Als een herder. Een veilige, geborgen sfeer. Een sfeer wordt door bepaalde elementen bepaald, bijvoorbeeld lichtval, kleuren, bepaalde materialen, klanken. Kan muziek een pastorale functie hebben? Kan een schilderij van een landschap een pastorale functie hebben? Of: het landschap zelf? Welke elementen doen denken aan een herder, aan de veiligheid, de leiding die een herder heeft? Aan de voeding die hij geeft? De geruststelling?

Ik vind het een mooie uitdaging om die twee betekenissen bij elkaar te brengen – de voor mij bekende betekenis van het pastorale in geestelijk opzicht (‘zielenzorg’) en de betekenis die het in de kunsten gekregen heeft: de schoonheid van het plattelandsleven. Ik houd me immers bezig met de schoonheid van de schepping, dat komt momenteel onder andere tot uiting in het schilderen van landschappen. De Schepper van alle schoonheid die ik zie is Dezelfde als de Goede Herder. Heeft Hij Zelf pastorale elementen in de schepping gelegd?